Ειρμός εν αιθρία - Η συνεχής φύση της πραγματικότητας, και το παράδοξο του καθορισμού (27/9/2022)

     Υπάρχει ένας δίαυλος που συνδέει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου με τον εξωτερικό, τη νόηση με την πραγματικότητα, τη σκέψη με την ύλη. Αισθήσεις ονομάζεται. Όραση, ακοή, αφή, όσφρηση και γεύση. Πέντε θηρευτές που βγαίνουν για κυνήγι στο ασκιαγράφητο δάσος της πραγματικότητας για να φέρουν τα θηράματά τους πίσω στο ζεστό σπίτι της νόησης. Ο οικοδεσπότης πεινάει, θέλει να φάει, αλλά τα θηράματα είναι ωμά. Η νόηση, αυτή η δραστήρια γυναίκα, αναλαμβάνει να ετοιμάσει το πιάτο του. Πρέπει να ξεδιαλέξει προσεκτικά τα θηράματα, να τα πλύνει, να τα μαγειρέψει, και να τα σερβίρει. Τα εργαλεία της κάνουν το φαγητό τόσο νόστιμο που συχνά ο οικοδεσπότης νομίζει πως το δάσος βρίθει από νόστημα φαγητά. Διάσπαρτα, εξαπλωμένα πάντου, μέσα στο πιάτο τους. Έχει αγαπήσει τόσο πολύ αυτό το δάσος που θέλει να μείνει για πάντα εδώ. Τα εργαλεία της νόησης είναι τόσο χρήσιμα όσο και απατηλά. Σε κάθε περίπτωση, το δάσος είναι αρκετά διαφορετικό απ'αυτό που έχει στο μυαλό του ο οικοδεσπότης.

     Ο πρωτόγονος άνθρωπος, προικισμένος με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης όπως κάθε έμβιο ον, επιζητάει να κατανοήσει το περιβάλλον του. Να το ελένξει στο βαθμό που να μπορεί να αντιμετωπίσει τους κινδύνους του και να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες του. Ο καταρράκτης των αισθήσεων πλημμυρίζει τη λίμνη του με θολά νερά. Αναλογίες φωτός, συχνότητες ήχου, μόρια αέρα, και στερεά η υγρά μόρια είναι ότι δέχεται από το περιβάλλον του. Οποιαδήποτε πληροφορία προσλαμβάνει από τον εξωτερικό του κόσμο βρίσκεται σε κάποιες απ'αυτές τις μορφές. Ας υποθέσουμε ότι ένας πρωτόγονος άνθρωπος βαδίζει το βράδυ στο δάσος. Βλέπει ένα μαύρο φόντο για αρκετή ώρα όσο βαδίζει και ξαφνικά ακούει ένα συνεχόμενο θόρυβο από μακριά. Δυό λαμπερά σημεία έρχονται κατά πάνω του ενω παράλληλα μια αποπνικτική μυρωδιά τον περιλούζει. Επιστρατεύει τη νόησή του για να αντιληφθεί την πηγή του κινδύνου. Αυτό το κάνει για να την αποφύγει.

     Τα εργαλεία της νόησης είναι σχήματα τα οποία χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να δώσει ένα νόημα στο χάος και την απροσδιοριστία των αισθητηριακών δεδομένων. Τα σχήματα αυτά συνδιάζουν σημεία από το φάσμα όλων των αισθήσεων και παράγουν μορφές. Η μορφή του άγριου θηρίου στο σκοτάδι, είναι μια σύνθεση από σημεία φωτός στο οπτικό πεδίο, συχνότητες στο ακουστικό, και διαφοροποιήσεις στο οσφρητικό. Η μορφή του λύκου παράγεται στο μυαλό του ανθρώπου με τον ίδιο τρόπο που παράγεται η μορφή του δεντρού, του ποντικού, της ακρίδας, του σκοτεινού ουρανού. Οποιοδήποτε εκδήλωση της ύπαρξης γίνεται αντιληπτή μέσω των αισθήσεων και σχηματοποιείται σε διακριτό ον μέσω της νόησης. Συχνά η νόηση ξεγελάει τον άνθρωπο και τον κάνει να νομίζει ότι οι μορφές αυτές, τα συμβατικά όντα που δημιούργησε με το μυαλό του, αποτελούν ξεχωριστές μονάδες ύπαρξης, όντα με εγγενή ουσία και ιδιότητες. Το λιοντάρι, είναι μια μορφή ζωής, ανήκει στα ζωικό βασίλειο, είναι σπονδυλωτό, είναι θηλαστικό, είναι άγριο ζώο, και είναι ο "βασιλιάς της σαβάνας". Επίσης κάποιες θρησκευτικές δοξασίες του αποδίδουν και υπερφυσικές ιδιότητες.

     Κι όλα αυτά για ένα συνοθήλευμα υπαρκτικής ύλης, σε κατάσταση την οποία καθορίζουμε ως υλοενέργεια, σε κατάσταση την οποία καθορίζουμε ως άτομα, σε κατάσταση την οποία καθορίζουμε ως μόρια, σε κατάσταση την οποία καθορίζουμε ως κύτταρα, σε κατάσταση την οποία καθορίζουμε ως κυτταρικούς ιστούς, σε κατάσταση την οποία καθορίζουμε ως ζωντανό οργανισμό. Ένα μέρος της υπαρκτικής ύλης στο χωροχρόνο καθορίζεται ως λιοντάρι. Επίσης ένα λιγότερο περίπλοκο κατάστασιακά μέρος της καθορίζεται ως λίμνη. Ένα ακόμα λιγότερο ως σωματίδιο. Ο βαθμός του καθορισμού συνήθως εξαρτάται απ'τον βαθμό περιπλοκότητας της κατάστασής της. Ο σχηματισμός της υπαρκτικής ύλης που καθορίζεται ως άνθρωπος είναι σαφώς πιο περίπλοκος απ'αυτόν που καθορίζεται ως πέτρα. Η κατάσταση δίνει τα δεδομένα μέσω των αισθήσεων και ο καθορισμός τους δίνει νόημα. 

     Η υπαρκτική ύλη είναι είναι ό,τι υπάρχει αν αφαιρέσουμε όλους τους καθορισμούς. Είναι η ύλη σε πρωτογενές επίπεδο. Η πραγματικότητα πέρα και έξω απ'όλα τα ερμηνευτικά σχήματα. Το όν με τη μοναδική του εγγενή ιδιότητα, αυτή του υπάρχειν. Το γίγνεσθαι. Η ονομασία της, "υπαρκτική ύλη", είναι κι αυτή ένας καθορισμός, μια ιδιότητα που της αποδίδει ο άνθρωπος μέσω της γλώσσας του. Αν μπορούσαμε να την εννοήσουμε με τον απλότερο δυνατό τρόπο θα λέγαμε ότι είναι ό,τι υπάρχει, όπως και να είναι αυτό, για όποιον λόγο και να υπάρχει, όποιον σκοπό και να έχει.

     Η δυτική σκέψη από τις απαρχές της επιδιώκει να εξηγήσει την ακαθοριστία του γίγνεσθαι εντάσοντάς το σε νοητικά σχήματα, φτιάχνοντας μ'αυτά τα σχήματα κάποες νοητές ιεραρχίες. Το σχήμα λιοντάρι, βρίσκεται χαμηλότερα απ'το σχήμα θηλαστικό, το οποίο βρίσκεται χαμηλότερα απ'το σχήμα ζώο, το οποίο βρίσκεται χαμηλότερα απ' το σχήμα έμβιο ον....ακαθόριστο ον. Αυτό είναι μια ιεράρχηση προς τα "πάνω". Υπάρχει και η ιεράρχηση προς τα "κάτω". Λιοντάρι, κυτταρικοί ιστοί, κύτταρα, μόρια, άτομα, κουάρκ,.....,ακαθόριστο ον . Παρατηρούμε ότι οι έννοιες "πάνω", και "κάτω" χρησιμοποιούνται συμβατικά, όπως συμβατική είναι και η έννοια του όντος είτε ως το απώτερο στάδιο της προς τα πάνω ιεράρχησης είτε της προς τα κάτω. 

     Η έννοια του όντος υπήρχε από τα πρώιμα χρόνια της σκέψης. Ωστόσο ο Αριστοτέλης ήταν αυτός που το έθεσε ως μια από τις βασικές έννοιες καθορισμού του κόσμου, μαζί με τις έννοιες της ποιότητας, της ποσότητας, του χώρου, του χρόνου, και άλλες. Στη νεώτερη εποχή ο Καντ "επαναδιατύπωσε" τις έννοιες αυτές ως a priori έννοιες. 

     Βασικό και ίσως απαραίτητο γνώρισμα της ανθρώπινης σκέψης είναι το να αποσπά μέρη από το συνεχές της πραγματικότητας. Από το συνεχές της ύλης, του χωροχρόνου, της νόησης. Ακόμα κι αυτά, η ύλη, ο χωροχρόνος, η νόηση, είναι είτε αποσμάσματα, είτε αφαιρέσεις του απόλυτου συνεχούς. Ένα συνεχές αποτελείται από σημεία, σε οποιαδήποτε κλίμακα μεγέθους κι αν το δούμε. Κάθε σημείο αποτελεί ένα σύνολο άλλων σημείων όταν κατέβουμε στην κλίμακα, και μέρος ενός συνόλου σημείων όταν ανέβουμε. Το σε ποιό σημείο, της, κλίμακας μεγέθους θα σταθούμε είναι μια σύμβαση. Η κλίμακα αποτελεί κι αυτή ένα συνεχές με σημεία. 

     Ο Καστοριάδης, τον 20ο αιώνα, διατύπωσε την συνολιστική-ταυτιστική λογική. Κάθε σημείο αποτελεί ένα ταύτο, είναι παράλληλα κι ένα σύνολο άλλων σημέιων. Τα οποιά διαχωρίστηκαν από τα υπόλοιπα στοιχεία του συνεχούς και ενώθηκαν μεταξύ τους σχηματίζοντας αυτό το σύνολο-ταύτο. Το οποίο με τη σειρά του αποτελεί κι αυτό άλλο ένα σημείο το οποίο θα ενωθεί με άλλη σχηματίζοντας ένα μεγαλύτερο σύνολο-ταύτο. Παρατηρούμε λοιπόν πως τόσο η έννοια του μέρους και του συνόλου όσο κι αυτή της ενότητας και του διαχωρισμού είναι πλασματικές. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η αποσπασματική αντίληψη της πραγματικότητας είναι κι αυτή πλασματική. Εξυπηρετεί τις ανάγκες της ανθρώπινης νόησης. Τα όντα δεν υπάρχουν πάρα μόνο ως σύνολα-ταύτα. Ως αποσμάσματα σημείων, σε συγκεκριμένη στάθμη της κλίμακας μεγέθους και με βάση συγκεκριμένη αρχή καθορισμού, μέσα στο συνεχές του γίγνεσθαι. Η κλίμακα μεγέθους είναι ένα συνεχές. Ο καθορισμός μια θεμελειακή ιδιότητα της ανθρώπινης νόησης.

      Με βάση όλα τα παραπάνω θα μπορούσε να θέσει κάποιος ένα εύλογο ερώτημα. Αφού όλα τα όντα του φυσικού κόσμου και οι έννοιες του νοητού είναι παράγωγα των αισθήσεων και της νόησης, και αφού οι αισθήσεις και η νόηση αποτελούν εκδήλωση του βιολογικού υποκειμένου, και αφού η μόνη μορφή ύπαρξης που υφίσταται πραγματικά είναι αυτή της υπαρκτικής ύλης, τότε πως μπορεί το βιολογικό υποκείμενο, να καθορίζεται με τόση ακρίβεια ως διακριτή καταστάση της υπαρκτικής ύλης; Πως γίνεται ο παράγοντας που καθορίζει τα πράγματα και τις έννοιες να είναι κι αυτός μια έννοια; Πως γίνεται ο καθοριστής του κόσμου να είναι παράλληλα και καθορισμένος; Κι αν γίνεται ποιός τον καθόρισε; Και ποίος καθόρισε αυτόν που καθόρισε τον καθορισμένο; Είναι αδύνατο να ξεφύγει κάποιος απ'αυτή την αέναη αναγωγή σε κάποιον πρότερο καθοριστή. Σε κάποια αρχή καθορισμού που αποτελεί αυθύπαρκτη και αυτοκαθοριζόμενη υπαρκτική μονάδα. Μια ουσία, κάτι το αυτοτελές κι όχι ένα απόσπασμα, όχι άλλη μια εκδήλωση του συνεχούς της υπαρκτικής ύλης.