Ο θεωρητικός συλλογισμός, εκφράζει την πραγματικότητα. Θεωρεί την πραγματικότητα. Η πράξη, είτε του υποκειμένου που εκφέρει το συλλογισμό είτε αυτούν που τον αποδέχεται καλείται από ένα άλλος είδος συλλογισμού. Τον πρακτικό συλλογισμό. Ο συλλογισμός "Όταν ο ουρανός είναι γεμάτος σύννεφα, υπάρχει το ενδεχόμενο να βρέξει, ο ουρανός είναι γεμάτος σύννεφα, άρα πάρε μαζί σου ομπρέλα" ενημερώνει τον αποδεκτή σχετικά με την γενικη έκβαση των καιρικών φαινομένων και παράλληλα τον προτρέπει να πάρει μαζί του ομπρέλα. Τον προτρέπει να πράξει. Το ίδιο και κάθε παραλλαγή αυτού του συλλογισμού, για παράδειγμα "Όταν ο ουρανός είναι γεμάτος σύννεφα, υπάρχει το ενδεχόμενο να βρέξει, ο ουρανός είναι γεμάτος σύννεφα, άρα θα πάρω μαζί μου ομπρέλα". Σε αυτή την περίπτωση, το υποκείμενο που συλλογίζεται λαμβάνει υπόψην του την γενική έκβαση των καιρικών φαινομένων και βάσει αυτού καθορίζει το πως θα πράξει.
Ίσως η λογική είναι το αντικείμενο που διαφωτίζει περισσότερο την αλληλένδετη φύση αυτών των δύο τρόπων λογισμού. Ο πρακτικός λογισμός είναι μια επαυξημένη εκδοχή του θεωρητικού. Δεν μπορεί να υπάρξει πρακτικός συλλογισμός αν δεν περιλαμβάνει ένα μέρος θεωρητικής απόφανσης. Η φράση "πάρε ομπρέλα" για να έχει βάση πρέπει είτε να ακολουθεί κάποια απόφανση όπως "Όταν ο ουρανός είναι γεμάτος σύννεφα, υπάρχει το ενδεχόμενο να βρέξει" είτε να την υπονοεί. Διαφορετικά δεν είναι λογική πρόταση.
Στο πεδίο του λέγειν η διάκριση είναι σαφής. Τι συμβαίνει όμως στο πεδίο του πράττειν. Το πράττειν, η δραστηριότητα δηλαδή, διακρίνεται σε θεωρητική και πρακτική από τα αρχαία χρόνια. Η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και η φυσική ύπηρξαν μερικές από τις θεωρητικές δραστηριότητες στην αρχαία Ελλάδα. Η γλυπτική, ξυλουργία, και η οινοποιία μερικές από τις πρακτικές. Όλες οι δραστηριότητες συνεβάλλαν από κοινού τόσο στην συντήρηση και την ευημερία των πολιτών όσο και στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Θεωρία και πράξη δημιούργησαν αυτό που σήμερα θαυμάζουμε και θεωρούμε υπόδειγμα πολιτισμού. Στην νεώτερη Ευρώπη, μέσα σε ένα κλίμα αναβίωσης του ελληνορωμαικού πολιτισμού, αναδύθηκε το πρότυπο του καθολικού ανθρώπου, γνωστού και ως homo universalis. Ο καθολικός άνθρωπος αντιπροσωπεύει τον θρίαμβο του ανθρώπινου πνεύματος. Τον αναδυόμενο τύπο ανθρώπου που προσπαθεί μέσω της φιλοσοφίας, των καλών τεχνών, των επιστημών, και της τεχνικής να βγάλει την ανθρωπότητα από το τέλμα της θεοκρατίας, της απόλυτης μοναρχίας, και του πνευματικού μαρασμού. Μέσα σε ένα γενικό περιβάλλον φιλοδοξίας που δημιούργησε ο ανθρωπισμός της εποχής (ουμανισμός), οι δυνάμεις της θεωρίας και της πράξης ενώθηκαν κάτω από τον σκοπό της ανθρώπινης προόδου. Ο διαφωτισμός, η βιομηχανική επανάσταση, και ο αγώνας για τη χειραφέτηση, ήταν μερικά από τα φαινόμενα που έλαβαν χώρα τους επόμενους αιώνες και φέρουν βαθιά μέσα τους το στίγμα του ανθρωπισμού.
Σήμερα, έχοντας μπει για τα καλά στον 21ο αιώνα τα πράγματα έχουν αλλάξει σημαντικά. Σε ένα περιβάλλον που η τεχνολογία και η επιστήμη σημειώνουν καθημερινά επιτεύγματα η ανθρώπινη ζωή έχει κι αυτή επιρεαστεί από αυτά. Αλλότε θετικά κι άλλοτε αρνητικά. Η επιστημονική γνώση έχει βοηθήσει στην καταπολέμηση των μικρόβιων και των ιών, στην εξέλιξη και την αναβάθμιση των μηχανών, στην επανάσταση της πληροφορίας, και σε άλλες πολλές επιτυχίες που έχουν κάνει τη ζώη μας πιο εύκολη και πιο ασφαλή. Ο τρόπος ζωής έχει γίνει πιο μαζικός, οι άνθρωποι ζουν συγκεντρωμένοι σε μεγαλουπόλεις, εκπαιδεύονται σε πολυπληθή σχολεία και λαμβάνουν αποφάσεις για την πολιτική μέσω μαζικών διαδικασιών. Ωστόσο, όταν ένας πολιτισμός γίνεται μαζικός ελλοχεύει ο κίνδυνος η ζωή των ανθρώπων να χάσει κάθε αυθεντικότητα που είχε παλιά και να μετατραπεί σε μια μηχανιστική διαδικασία επιβίωσης. Πηγαίνω στο σχολείο, μαθαίνω να μιλάω και να γράφω χωρίς να μαθαίνω τη γλώσσα σε βάθος, λύνω μαθηματικές εξισώσεις ακολουθώντας φόρμουλες που δεν θέλω και δεν μπορώ να τις κατανοήσω, δίνω εξετάσεις έχοντας διαβάσει ποσότητα ύλης που δεν είμαι σε θέση να αφομοιώσω, μπαίνω στο πανεπιστήμιο. Τελειώνω τις σπουδές μου, βρίσκω δουλειά σε κάτι που μου προσφέρει καλό μισθο, καταναλώνω πράγματα που δεν τα έχω ανάγκη, ψηφίζω χωρίς να έχω επαρκή γνώση των πολιτικών πραγμάτων, παντρεύομαι λόγω κοινωνικών απαιτήσεων, κάνω παιδιά χωρίς να με απασχολεί ιδιαίτερα το πως θα τα μεγαλώσω, και μετά από πολλά χρόνια διεκπεραίωσης κοινωνικών απαιτήσεων πεθαίνω. Μια ζωή γεμάτη πράξη, μα χωρίς καθόλου σκέψη, άρα μια ζωή χωρίς λελογισμένη πράξη. Ζωή ενός σκλάβου, ενός δουλοπάροικου, η ενός ρομπότ.
Αυτός είναι ο τρόπος ζωής των περισσότερων ανθρώπων στο σύγχρονο κόσμο. Ένας τρόπος ζωής με άνεση και ασφάλεια, αλλά χωρίς σκέψη και συνειδητότητα. Ένας τρόπος ζωής χωρίς τρόπο σκέψης. Μπορεί να υπάρξει λελογισμένη πράξη, άρα και σκέψη σήμερα; Κάποιοι υποστηρίζουν πως η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας τους τελευταίους αιώνες έχει καταστήσει τη θεωρητική σκέψη αχρείαστη. Αυτοί που υποστηρίζουν αυτή τη θέση δεν καταλαβαίνουν ούτε πως λειτουργεί η επιστήμη κάθε αυτή ούτε πως λειτουργεί μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια μια τάση απαξίωσης κάθε αξίας, ιδεολογίας, η δραστηριότητας η οποία δεν προσφέρει χρηματικό ώφελος, η κάποιο επίτευγμα που να προσφέρει χρηματικό ώφελος. Σε έναν μεταμοντέρνο κόσμο που το χρήμα είναι η μοναδική αξία που απέμεινε ζωντανή, έννοιες όπως ο Θεός, ο υπαρξισμός, και η αστροφυσική έχουν αξία μόνο μέσα στο πλαίσιο της οικονομικής εκμετάλλευσης. Ο κάθε Θεός της κάθε θρησκείας είναι χρήσιμος μόνο αν η πίστη σε αυτόν βοηθάει τους ανθρώπους να πετυχαίνουν στη ζωή τους (να κερδίζουν χρήματα). Οι περισσότεροι θρήσκοι είναι τυπολάτρες και υποκριτές που προσεγγίζουν το θείο με έναν συμφεροντολογικό τρόπο, απογυμνωμένο από κάθε πνευματικότητα. Τα φιλοσοφικά ρεύματα, όπως ο υπαρξισμός, για τον πολύ κόσμο είναι "αδιάφορα ανέκδοτα". Τα ενδιαφέροντα ανέκδοτα ίσως είναι οι αστέρες του Hollywood, οι τηλεπαρουσιάστριες, και οι πολιτικοί δημαγωγοί. Τέλος, η αστροφυσική κινδυνεύει να υποβιβαστεί σε ένα πεδίο επινόησης., χρήσιμων κατά τ'άλλα, τεχνολογικών καινοτομιών. Τα κράτη χρηματοδοτούν την επιστημονική έρευνα μόνο αν αυτή αποσκοπεί σε απτά τεχνολογικά και οικονομικά ωφέλη. Οι βαθιά φιλοσοφικές αναζητήσεις, όπως ο σκοπός του σύμπαντος, η φύση του χώρου και του χρόνου, η φύση της ύλης, η φύση των αριθμών, απασχολούν πολλοί λίγους ανθρώπους, ειδικούς και μη.
Σε αυτό το περιβάλλον ανθίζει ο λεγόμενος πρακτικισμός. Η πεποίθηση ότι η πράξη όχι απλά μπορεί και πρέπει να αυτονομηθεί από την θεωρία αλλά ό,τι μπορεί να την καταστήσει και αχρείαστη. Οι πρακτικιστές θέλουν την επιστήμη ένα αντικείμενο αποσυνδεδεμένο από τον αρχικό του σκοπό. Ο σκοπός αυτός είναι η κατανόηση του φυσικού κόσμου, είτε προς τέρψη της φιλοσοφικής περιέργειας είτε προς εκμετάλλευσή του για την αναβάθμιση του βιωτικού επιπέδου των ανθρώπων. Η τεχνολογία επιτυγχάνει το δεύτερο. Θα ήταν απρεπές να μηδενίσουμε τα ωφέλη που η τεχνολογία προσφέρει στη ζωή μας. Εξίσου απρεπές όμως θα ήταν το να παραβλέψουμε τελείως την έμφυτη τάση που έχει ο άνθρωπος στο να προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο που τον περιβάλλει και τον εαυτό του μέσα σ'αυτόν. Οι πρακτικιστές επίσης, μέσα στον ψευδεπίγραφο επιστημονισμό που τους διακατέχει, θεωρούν πως η απάντηση μπορεί να δωθεί χωρίς να υπάρχει κάποιο ερώτημα. Όταν μιλάμε για επιστημονικές θεωρίες (απαντήσεις) είναι δεδομένο το ότι για να υπάρξουν πρέπει πρώτα να έχουν υπάρξει οι υποθέσεις (δυνητικές απαντήσεις) και τα ερωτήματα τα οποία οδήγησαν σε αυτές. Απαραίτητα στάδια της επιστημονικής μεθόδου. Η θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα (απάντηση) δεν θα έιχε υπάρξει αν οι άνθρωποι δεν είχαν αναρωτηθεί για ποιό λόγο τα σώματα πέφτουν στο έδαφος αν αφεθούν στο κενό (ερώτηση). Οι πρακτικιστές λαμβάνουν ως δεδομένες της τρέχουσες επιστημονικές θεωρίες χωρίς να αναγνωρίζουν τους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτές. Και οι παραγοντές αυτοί είναι συνηθώς θεωρητικής φύσης. Περιέργεια και τάση αμφισβήτησης. Στοιχεία που οι πρακτικιστές περιφρονούν.
Αν η επιστήμη λειτουργούσε με τον τρόπο που την αντιλαμβάνονται οι πρακτικιστές, δεν θα υπήρχε καθόλου η επιστήμη. Αν η επιστήμη λειτουργήσει με τον τρόπο που την αντιλαμβάνονται οι πρακτικιστές, θα φτάσουμε στον 23ο αιώνα και η επικρατούσες επιστημονικές θεωρίες θα είναι οι ίδιες με της σημερινές. Οι πρακτικιστές είναι εγκλωβισμένοι στο παρόν. Το παρελθόν και το μέλλον είναι τόποι μη προσπελάσιμοι γι'αυτούς, διανοητικά μιλώντας πάντα. Τα προβλήματα που καλείται να λύσει η ανθρωπότητα στο μέλλον απαιτούν τη συνεισφορά επιστημόνων, τεχνολόγων φιλοσόφων, κοινωνιολόγων, οικονομολόγων, πολιτικών και επιχειρηματιών. Η συνεργασία όλων αυτών των ετερόκλητων ανθρώπων απαιτεί τόσο τη θεωρητική κατεύθυνση (που είμαστε, που θέλουμε να πάμε) όσο και την πρακτική (πως θα πάμε εκεί). Αν οι πρακτικιστές κατευθύνουν το εγχείρημα πολύ απλά δε θα γίνει τίποτα. Οι ειδικοί θα απομονωθούν στο στενό εύρος του αντικειμένου τους, και οι διαθεματικοί στόχοι θα κριθούν ως "υπερβολικά θεωρητικοί" διότι θα θέτουν λύσεις σε προβλήματα που επιδέχονται αφαιρετική και συνθετική σκέψη όπως το κλίμα και οι πόροι του πλανήτη, τα πυρηνικά όπλα και ο κίνδυνος καταστροφών, η υπερκατανάλωση και οι επιπτώσεις της στην κοινωνία, η δημοκρατία και το μέλλον της, η τεχνητή νοημοσύνη και η επίδρασή της στην ανθρωπότητα, οι θρησκείες και ο ρόλος τους στον 21ο αιώνα, ο καπιταλισμός και η επίδρασή του στην ψυχική υγεία των εργαζομένων, και άλλα.
Ο πρακτικισμός δεν είναι μια συνέπεια της προόδου. Είναι το σύμπτωμα ενός πολιτισμου που χάνει τη δημιουργικότητά του και την πίστη του για το μέλλον. Υπήρχε ανέκαθεν αλλά γιγαντώθηκε στα τέλη του 20ου αιώνα. Η αποδομητικότητα του μεταμοντερνισμού που αποκαθήλώσε κάθε αξία και άρα κάθε τι που κάνει τους ανθρώπους να υπερβαίνουν το επίπεδο της στιγμής, ήταν μία από τις βασικές αιτίες για την απόστροφή των ανθρώπων στην σκέψη, την αναζήτηση, την αμφισβίτηση, το όραμα, το όνειρο. Αφού όλα αυτά δεν έχουν νόημα και είναι αδίεξοδα, το μόνο που εξακολουθεί να έχει νόημα και σημασία για τους πολλούς ανθρώπους είναι η υλική ευχαρίστηση. Η ευχαρίστηση αρχίζει και εδραιώνεται ως η μόνη αξία για την οποία οι άνθρωποι αξίζει να αγωνιστούν στη ζωή τους. Σε έναν υλιστικό κόσμο η ευχαρίστηση επιτυγχάνεται μέσω της κατανάλωσης. Οι άνθρωποι γλυκαίνονται από την κατανάλωση και αρχίζουν να θεοποιούν το χρήμα. Το οποίο με τη σειρά του από ένα μέσο βιοπορισμού μετατρέπεται σε ένα μέσο για να εξαγοράσεις την ευτυχία. Σε έναν κόσμο που το χρήμα έχει γίνει η μόνη αξία ακόμα και η κατανάλωση σταδιακά θα αρχίσει να θεωρείται άχρηστη αν δεν παράγει νέο χρήμα. Το οποίο με τη σειρά του θα πρέπει να παράγει νέο χρήμα. Οι πρακτικιστές εν τέλει θα καταλήξουν να ασκούν πρακτική χωρίς κάνένα σκοπό και αποτέλεσμα πλην της συσσώρευσης χρήματος. Σε ένα σουρεάλ στάδιο πρακτικισμού, το χρημά θα αποκαθηλωθεί κι αυτό σαν αχρείαστη αξία και οι πρακτικιστές θα καταλήξουν να παράγουν τίποτα, με σκοπό το τίποτα, κάνοντας τίποτα, και παίρνοντας τίποτα.
Εν κατακλείδι, η πρόταση του αρχικού παραδείγματος που έδωσα με τον καιρό, τη βροχή και την ομπρέλα θα ήταν απορριπτέα για έναν ακραίο πρακτικιστή. Το "Όταν ο ουρανός είναι γεμάτος σύννεφα, υπάρχει το ενδεχόμενο να βρέξει" είναι μια αχρείαστη θεωριτικολογία. Τι μας ενδιαφέρει εμάς τι συμβαίνει πολλά χιλιόμετρα πάνω απ'τα κεφάλια μας. Σημασία έχει το "πάρε ομπρέλα".
No comments:
Post a Comment